Η φιλία είναι απαραίτητη στον άνθρωπο για την καλή λειτουργία της μνήμης του. Το να θυμόμαστε το παρελθόν μας, το να το κουβαλάμε πάντοτε μαζί μας, είναι ίσως ο αναγκαίος όρος για να διαφυλάξουμε, όπως λέμε, την ακεραιότητα του εγώ μας. Για να μη συρρικνωθεί το εγώ μας, για να διατηρήσουμε τον όγκο του, πρέπει να ποτίζουμε τις αναμνήσεις σαν τα λουλούδια στη γλάστρα, κι αυτό το πότισμα απαιτεί τακτική επαφή με τους μάρτυρες του παρελθόντος, δηλαδή με τους φίλους. Οι φίλοι είναι ο καθρέφτης μας• η μνήμη μας• το μόνο που απαιτούμε από αυτούς είναι να γυαλίζουν κάπου κάπου τον καθρέφτη για να μπορούμε να κοιταζόμαστε μέσα.
Εμένα όμως σκασίλα μου τι έκανα στο γυμνάσιο! Αυτό που ήθελα πάντα, από τότε που ήμουν πολύ νέος, από τότε που ήμουν παιδί ίσως, ήταν τελείως διαφορετικό: τη φιλία σαν κάτι που υψώνεται πάνω από όλες τις άλλες αξίες. Μου άρεσε να λέω: μεταξύ αλήθειας και φίλου επιλέγω πάντοτε τον φίλο. Το έλεγα σαν πρόκληση, αλλά το σκεφτόμουν σοβαρά. Σήμερα ξέρω ότι το αξίωμα αυτό είναι ξεπερασμένο. Μπορεί να ίσχυε για τον Αχιλλέα, το φίλο του Πάτροκλου, για τους σωματοφύλακες του Αλέξανδρου Δουμά, ακόμα και για τον Σάντσο Πάντσα, που ήταν πραγματικά φίλος με τον αφέντη του, παρ’ όλες τις διαφωνίες τους. Δεν ισχύει όμως πια για μας. Έχω γίνει τόσο πεσιμιστής, που σήμερα είμαι έτοιμος να προτιμήσω την αλήθεια αντί για τη φιλία.
Για μένα η φιλία ήταν απόδειξη ότι υπάρχει κάτι πιο ισχυρό από την ιδεολογία, από τη θρησκεία, από το έθνος. Στο μυθιστόρημα του Δουμά οι τέσσερις φίλοι βρίσκονται συχνά σε αντίθετα στρατόπεδα, αναγκασμένοι να χτυπηθούν μεταξύ τους. Αυτό όμως δε χαλάει τη φιλία τους. Δεν παύουν να αλληλοβοηθιούνται, κρυφά, με πανουργία, χλευάζοντας ο καθένας την αλήθεια του στρατοπέδου του. Έβαλαν τη φίλια τους πάνω από την αλήθεια, από το σκοπό, από τις διαταγές των ανωτέρων, πάνω από το βασιλιά, πάνω απ’ τη βασίλισσα, πάνω από τα πάντα.
Ο Δουμάς έγραψε την ιστορία των σωματοφυλάκων με απόσταση δύο αιώνων. Άραγε αισθανόταν ήδη νοσταλγία για τον χαμένο κόσμο της φιλίας; Ή μήπως η εξαφάνιση της φιλίας είναι πιο πρόσφατο φαινόμενο;
Απόσπασμα από το βιβλίο Η ταυτότητα
