[…]
Η προκατάληψη κατά των Εβραίων έχει βαθιές ρίζες στον ελληνικό λαό και έχει αποτυπωθεί στο δημοτικό τραγούδι και σε άλλες εκφάνσεις του λαϊκού βίου που έχουν σχέση με το θρησκευτικό βίωμα, συνεπώς με ανορθολογικές εκδηλώσεις του ψυχισμού. Μια τέτοια εκδήλωση είναι το λατρευτικό έθιμο της Μεγάλης Εβδομάδας, το «κάψιμο του Ιούδα». Όμως και για τους λογοτέχνες του 19ου αιώνα ο Εβραίος δεν μοιάζει να είναι συμπαθέστερος. Δεν λείπει από τη μυθιστοριογραφία αυτής της περιόδου η σκηνή της θυσίας ενός Χριστιανόπουλου από τους Εβραίους, στο νεανικό μυθιστόρημα του Στέφανου Ξένου «Ο Διάβολος εν Τουρκία» πρωτοδημοσιευμένο στην Αγγλία (1861). Αντίστοιχες σκηνές έχουμε στο θεατρικό έργο της Μαρίας Μηχανίδου «Η ανθρωποθυσία παρά τοις Ιουδαίοις», δημοσιευμένο το 1891. Πρέπει εν τούτοις να υπογραμμιστεί η προσπάθεια πολλών Ελλήνων επιστημόνων και λογίων του 19ου αιώνα, και μεταξύ άλλων του Νικολάου Πολίτη, να καταπολεμήσουν τις προκαταλήψεις κατά των Εβραίων, καθώς και η δημοσίευση άρθρων σε περιοδικά που φανερώνουν ενδιαφέρον για τον αρχαίο εβραϊκό πολιτισμό.
*******************************
Στη μεταπολεμική περίοδο πολλοί λογοτέχνες, κυρίως πεζογράφοι, αφιέρωσαν συγκινητικές σελίδες στο θέμα της γενοκτονίας των Εβραίων από τους ναζί. Ανάμεσα τους είναι οι Γιώργος Ιωάννου, Βασίλης Βασιλικός, Κωστούλα Μητροπούλου, Λιλή Ζωγράφου, Νίνα-Κοκκαλίδου Ναχμία, Νίκος Κοκάντζης, Νίκος Μπακόλας. Κορυφαίο ανάμεσα στα έργα αυτά είναι το διήγημα του Δημήτρη Χατζή «Σαμπεθάι Καμπιλής». Οι διωγμοί των Εβραίων έδωσαν στους συγγραφείς, την ευκαιρία να σκεφτούν την ανθρώπινη κατάσταση και τις ολέθριες συνέπειες του φανατισμού, σε έργα που αναφέρονται στην προπολεμική Ελλάδα.
*******************************
Στα έργα αυτά ο κόσμος των Εβραίων, παρά τις όποιες διαφορές, δεν εμφανίζεται χωριστός. Τα πρόσωπα Εβραίων που πλάθουν τώρα οι συγγραφείς φανερώνουν την ανάγκη τους να ονειρευτούν τον Εβραίο, τον «Άλλο», διαφορετικά, μέσα σε ανοιχτές προοπτικές και έξω από ιδεολογήματα και φανατισμούς, και τις ολέθριες συνέπειές τους. Η γενοκτονία στο σημείο αυτό δίδαξε πολλά, χωρίς όμως να εξαλείψει τον κακό «Εβραίο», ένα γέννημα της ξενοφοβίας και του φανατισμού, που συνεχίζει να εμφανίζεται με μια νέα μεταμφίεση, αυτήν του πράκτορα ξένων δυνάμεων σε έργα της παραλογοτεχνίας.
[…]
*Το κείμενο είναι της Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, «Πρόσωπα Εβραίων στη λογοτεχνία», που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Η Καθημερινή στις 3 Μαρτίου 1996
