Η συζήτηση περί φύλου δεν είναι εύκολη. Προκαλεί αμηχανία στους ανθρώπους, ενίοτε έως και εκνευρισμό. Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες αποφεύγουν να μιλήσουν για το φύλο ή σπεύδουν να απορρίψουν τα προβλήματα του φύλου. Επειδή το να σκέφτεσαι για την αλλαγή του status quo είναι πάντα άβολο.
Μερικοί ρωτούν: «Γιατί φεμινίστρια; Γιατί δεν λες απλώς ότι πιστεύεις στα ανθρώπινα δικαιώματα ή κάτι ανάλογο;». Επειδή θα ήταν ανέντιμο. Ο φεμινισμός είναι, βεβαίως, μέρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γενικώς – επιλέγοντας όμως να χρησιμοποιήσεις την αόριστη έκφραση ανθρώπινα δικαιώματα αρνείσαι το συγκεκριμένο και ιδιαίτερο πρόβλημα του φύλου. Έτσι προσποιείσαι ότι δεν είναι οι γυναίκες εκείνες που, επί αιώνες, αποκλείονταν. Έτσι αρνείσαι ότι το πρόβλημα του φύλου στοχεύει τις γυναίκες∙ ότι το πρόβλημα δεν ήταν το να είσαι άνθρωπος, μα συγκεκριμένα το να είσαι θηλυκός άνθρωπος. Επί αιώνες, ο κόσμος διαιρούσε τα ανθρώπινα όντα σε δύο ομάδες και στη συνέχεια απέκλειε και καταπίεζε τη μία ομάδα. Το σωστό είναι η λύση του προβλήματος αυτό τουλάχιστον να το αναγνωρίζει.
Μερικοί άνδρες αισθάνονται να απειλούνται από την ιδέα του φεμινισμού. Αυτό γεννιέται, νομίζω, από την ανασφάλεια που πυροδοτεί ο τρόπος ανατροφής των αγοριών, η μείωση της αυτοεκτίμησής τους αν αυτοί δεν έχουν «εκ φύσεως» το πάνω χέρι ως άνδρες.
Άλλοι άνδρες ίσως αντιδράσουν λέγοντας: «Εντάξει, ενδιαφέρον, εγώ όμως δεν σκέφτομαι έτσι. Δεν σκέφτομαι καν το φύλο».
Ίσως όχι.
«Γιατί μιλάς για σένα ως γυναίκα; Γιατί όχι ως ανθρώπινο ον;»
[…]
Φυσικά και είμαι ανθρώπινο ον, υπάρχουν όμως συγκεκριμένα πράγματα που μου συμβαίνουν επειδή είμαι γυναίκα.
Και αυτό είναι μέρος του προβλήματος. Ότι πολλοί άνδρες δεν σκέφτονται ενεργά για το φύλο ή δεν προσέχουν το φύλο. Ότι πολλοί άνδρες λένε, όπως έλεγε ο φίλος μου ο Λούι, ότι τα πράγματα μπορεί να ήταν άσχημα στο παρελθόν μα όλα τώρα είναι μια χαρά. Και ότι πολλοί άνδρες δεν κάνουν τίποτα για να τ’ αλλάξουν. Αν είσαι άνδρας και μπεις σε ένα εστιατόριο και ο σερβιτόρος χαιρετήσει μόνο εσένα, σου περνάει απ’ το μυαλό να τον ρωτήσεις: «Εκείνη γιατί δεν τη χαιρέτησες;». Οι άντρες πρέπει να διαμαρτύρονται σε όλα αυτά τα φαινομενικά ασήμαντα περιστατικά.
Επειδή το θέμα του φύλου μπορεί να είναι άβολο, εύκολα μπορεί να κλείσει αυτή η συζήτηση.
Μερικοί θα πάνε την κουβέντα στην εξελικτική βιολογία και τους πιθήκους, στο πώς οι θηλυκοί πίθηκοι υπακούνε τους αρσενικούς πιθήκους — τέτοια πράγματα. Το ζήτημα όμως είναι το εξής: Δεν είμαστε πίθηκοι. Οι πίθηκοι εκτός αυτού ζουν στα δέντρα και τρώνε γεωσκώληκες. Εμείς όχι.
Μερικοί θα πουν: «Ε λοιπόν, και οι φτωχοί άνδρες περνούν δύσκολα». Και ισχύει.
Δεν είναι όμως αυτό το θέμα τούτης της συζήτησης. Το φύλο και η τάξη διαφέρουν. Οι φτωχοί άνδρες εξακολουθούν να έχουν τα προνόμια των αντρών, ακόμα κι αν δεν έχουν τα προνόμια των πλουσίων. Έμαθα πολλά για τα συστήματα καταπίεσης και πώς αυτά μπορεί μη διασταυρώνονται συζητώντας με μαύρους άνδρες. Μια φορά μιλούσα για το φύλο και ένας άνδρας μού είπε: «Γιατί μιλάς για σένα ως γυναίκα; Γιατί όχι ως ανθρώπινο ον;». Με τέτοιες ερωτήσεις φιμώνεις τις συγκεκριμένες εμπειρίες ενός ανθρώπου. Φυσικά και είμαι ανθρώπινο ον, υπάρχουν όμως συγκεκριμένα πράγματα που μου συμβαίνουν επειδή είμαι γυναίκα. Αυτός ο ίδιος άνδρας, παρεμπιπτόντως, συχνά μιλούσε για την εμπειρία του ως μαύρου άντρα. (Όπου μάλλον έπρεπε να είχα αποκριθεί: «Γιατί όχι για τις εμπειρίες σου ως άντρα ή ως ανθρώπινου όντος; Γιατί ως μαύρου άνδρα;»)
Όχι λοιπόν, αυτή η συζήτηση αφορά το φύλο. Θα πουν κάποιοι: «Α, μα οι γυναίκες έχουν την αληθινή δύναμη: την αποπίσω δύναμη» (Πρόκειται για μια νιγηριανή έκφραση για τις γυναίκες που χρησιμοποιούν τη σεξουαλικότητά τους για να αποσπάσουν πράγματα απ’ τους άντρες.) Η από πίσω δύναμη όμως δεν είναι δύναμη, επειδή η γυναίκα με την αποπίσω δύναμη στην πραγματικότητα δεν είναι δυνατή· απλώς έχει τον τρόπο της να εκμεταλλεύεται τη δύναμη κάποιου άλλου. Και τι θα γίνει όταν ο άνδρας έχει κακή διάθεση ή είναι άρρωστος ή προσωρινά ανίκανος;
Θα πουν κάποιοι ότι η γυναίκα είναι κατώτερη του άνδρα επειδή έτσι είναι η κουλτούρα μας. Η κουλτούρα όμως αλλάζει διαρκώς. Έχω δύο όμορφες ανιψιές δεκαπέντε χρόνων. Είναι δίδυμες. Αν είχαν γεννηθεί εκατό χρόνια πριν, θα τις είχαν σκοτώσει. Επειδή πριν από 100 χρόνια, η κουλτούρα των Ίγκμπο θεωρούσε τη γέννηση διδύμων κακό οιωνό. Σήμερα αυτή η πρακτική είναι αδιανότητη για όλους τους Ίγκμπο.
Ποια η χρησιμότητα της κουλτούρας; Η κουλτούρα λειτουργεί τελικά για να διασφαλίζει τη διατήρηση και τη συνέχεια ενός λαού. Στην οικογένειά μου εγώ είμαι το παιδί που ενδιαφέρεται περισσότερο για την ιστορία τού ποιοι είμαστε, για την πατρική μας γη, για την παράδοσή μας. Οι αδελφοί μου δεν ενδιαφέρονται τόσο. Δεν μπορώ όμως να συμμετάσχω, επειδή η κουλτούρα των Ίγκμπο ευνοεί τους άνδρες και μόνο τα αρσενικά μέλη του σογιού μπορούν να παρευρεθούν στις συναντήσεις όπου λαμβάνονται οι σημαντικότερες οικογενειακές αποφάσεις. Έτσι παρότι εγώ ενδιαφέρομαι περισσότερο γι’ αυτά τα πράγματα, δεν μπορώ να παρευρεθώ στη συνάντηση. Δεν μπορώ να έχω επισήμως λόγο. Επειδή είμαι γυναίκα.
Η κουλτούρα δεν κάνει τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι κάνουν την κουλτούρα. Αν ισχύει ότι η πλήρης ανθρώπινη υπόσταση των γυναικών δεν είναι κουλτούρα μας, τότε μπορούμε και πρέπει να την κάνουμε κουλτούρα μας.
Σκέφτομαι πολύ συχνά τον φίλο μου τον Οκολόμα. Είθε αυτός και όλοι όσοι πέθαναν στη συντριβή εκείνου του Σοσολίσο να συνεχίσουν να αναπαύονται εν ειρήνη. Θα τον θυμόμαστε πάντα όσοι τον αγαπήσαμε. Και είχε δίκιο, εκείνη τη μέρα πριν από πολλά χρόνια, που με είπε φεμινίστρια. Είμαι φεμινίστρια.
Η προγιαγιά μου, από ιστορίες που έχω ακούσει, ήταν φεμινίστρια. Το έσκασε απ’ το σπίτι του άντρα που δεν ήθελε να παντρευτεί και παντρεύτηκε τον άνδρα της επιλογής της. Αρνιόταν, διαμαρτυρόταν, αντιμιλούσε όποτε ένιωθε πως της στερούσαν γη και πρόσβαση επειδή ήταν γυναίκα. Τη λέξη φεμινίστρια δεν την ήξερε. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν ήταν φεμινίστρια. Τη λέξη αυτή πρέπει να την ξαναδιεκδικήσουν περισσότεροι άνθρωποι. Ο καλύτερος φεμινιστής που ξέρω είναι ο αδελφός μου ο Κένε, ένας καλοσυνάτος, όμορφος και πολύ αρρενωπός νέος άντρας. Ο δικός μου ορισμός του φεμινιστή είναι ένας άντρας ή μια γυναίκα που λέει: «Ναι, υπάρχει πρόβλημα με το φύλο ως έχει σήμερα και πρέπει να το διορθώσουμε, πρέπει να τα καταφέρουμε καλύτερα».
Όλοι μας, γυναίκες και άντρες, πρέπει να τα καταφέρουμε καλύτερα.
