Η ιστορία των οικιακών βοηθών και ψυχοκόρων στην Ελλάδα είναι μια ιστορία αόρατης εργασίας και σιωπηλής εκμετάλλευσης. Για αιώνες, η κοινωνική θέση της γυναίκας ήταν σαφής: ή είχε υπηρέτρια ή ήταν. Κορίτσια μικρής ηλικίας, συχνά από φτωχές αγροτικές οικογένειες, έφευγαν από τα χωριά τους για να δουλέψουν στα σπίτια των πόλεων, αναζητώντας την επιβίωση και λίγη αξιοπρέπεια. Δεν υπήρχαν συμβάσεις, δεν υπήρχαν μισθοί, μόνο η ελπίδα για μια «προίκα» ή λίγη καλοσύνη από τους εργοδότες τους.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα ως και τα μέσα του 20ού, η εσωτερική μετανάστευση των γυναικών προς τα αστικά κέντρα πήρε διαστάσεις κοινωνικού φαινομένου. Η Αθήνα και ο Πειραιάς γέμισαν με νεαρά κορίτσια, συχνά μόλις δεκατεσσάρων ή δεκαπέντε ετών — κάποιες φορές και μικρότερες — που αναλάμβαναν όλες τις δουλειές του σπιτιού. Πολλές προέρχονταν από νησιά των Κυκλάδων, όπως η Φολέγανδρος, όπου η εργασία ως υπηρέτρια περνούσε σχεδόν κληρονομικά από μητέρα σε κόρη.
Πίσω από αυτό το κοινωνικό ρεύμα υπήρχε η ωμή ανάγκη. Οι οικογένειες, ανήμπορες να συντηρήσουν τα παιδιά τους, τα «έδιναν» σε πλούσιες οικογένειες, συχνά χωρίς καμία οικονομική συμφωνία. Οι λεγόμενες ψυχοκόρες δεν θεωρούνταν εργαζόμενες· ήταν κάτι ανάμεσα σε υπηρέτριες και άτυπα υιοθετημένα παιδιά. Στην πράξη όμως, ήταν σκλάβες. Δούλευαν αδιάκοπα, υπό την απόλυτη εξουσία της «κυρίας» του σπιτιού, κοιμούνταν στο πάτωμα ή σε αποθήκες, και συχνά υφίσταντο σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση.
Η παιδική εργασία είχε θεωρητικά απαγορευθεί το 1912, αλλά ο νόμος δεν περιλάμβανε την οικιακή εργασία. Έτσι, η εκμετάλλευση συνεχιζόταν με την ανοχή της κοινωνίας, που έβλεπε στις ψυχοκόρες μια «λύση» για την ανέχεια και την φροντίδα των ηλικιωμένων. Φεμινίστριες όπως η Μαρία Σβώλου κατήγγειλαν τις πρακτικές αυτές, συγκρίνοντάς τες με συγκαλυμμένη πορνεία, καθώς πολλά μεσιτικά γραφεία «τοποθέτησης υπηρτριών» λειτουργούσαν εκτός κάθε ελέγχου.
Οι ιστορίες αυτών των κοριτσιών ήταν συνήθως βουβές, αλλά όχι όλες. Το 1955, ένα 12χρονο κορίτσι, η Σπυριδούλα από τη Ματαράγκα Αιτωλοακαρνανίας, έφτασε στον Πειραιά ως ψυχοκόρη του ζεύγους Βεϊζαδέ. Εκείνοι την υπέβαλαν σε εξαντλητική εργασία και καθημερινούς εξευτελισμούς. Μια μέρα, επειδή την υποψιάστηκαν ότι έκλεψε 50 δολάρια, τη βασάνισαν φρικτά: την έγδυσαν, την έδεσαν και την έκαψαν με πυρακτωμένο σίδερο. Το σώμα της καλύφθηκε από εγκαύματα και, όταν αποκάλυψε την αλήθεια, η υπόθεση συγκλόνισε το πανελλήνιο.
Η δίκη των Βεϊζαδέ έγινε το 1956 μέσα σε λαϊκή οργή — το πλήθος ζητούσε λιντσάρισμα. Κι όμως, οι ποινές ήταν εξοργιστικά επιεικείς: 5 χρόνια για την Αντιγόνη Βεϊζαδέ και 4,5 για τον Γιώργο, με ελαφρυντικά για «έντιμο βίο». Η κοινωνία, για πρώτη φορά, ήρθε αντιμέτωπη με τη φρίκη που ως τότε κρυβόταν πίσω από τις πόρτες των «καλών σπιτιών». Η Σπυριδούλα έγινε σύμβολο. Οι εφημερίδες γέμισαν με την εικόνα της, οι γιατροί πρόσφεραν βοήθεια, και ο λαός την αγκάλιασε με αγάπη και ντροπή.
Χρόνια αργότερα, το 1977, δημιουργήθηκε το ροκ συγκρότημα «Σπυριδούλα», που πήρε το όνομά του από την τραγική ιστορία του κοριτσιού. Το όνομα ήταν μια υπενθύμιση πως κάτω από τη λάμψη της αστικής υποκρισίας κρύβεται συχνά μια σιωπηλή τραγωδία. Όπως έχει αναφέρει ο κιθαρίστας Βασίλης Σπυρόπουλος, «θεωρήσαμε ανατρεπτικό πέντε μαντράχαλοι να έχουν ένα γυναικείο όνομα· θέλαμε να φέρουμε τη ροκ κουλτούρα στους δικούς μας μύθους».
Αργότερα, η «Σπυριδούλα» συνεργάστηκε με τον Παύλο Σιδηρόπουλο, γράφοντας ιστορία στο ελληνικό ροκ με τον δίσκο Φλου (1979), συνδέοντας τη μνήμη του κοριτσιού με τη φωνή μιας ολόκληρης γενιάς.
Και πράγματι, η ιστορία της Σπυριδούλας έγινε μύθος. Όχι γιατί ήταν μοναδική, αλλά γιατί ήταν αληθινή. Γιατί μέσα από τον πόνο της, βγήκε στο φως η φωνή όλων εκείνων των κοριτσιών που υπηρέτησαν χωρίς αναγνώριση, χωρίς δικαιώματα, χωρίς παιδική ηλικία. Κι έτσι, μέσα από τη φλόγα που την πλήγωσε, γεννήθηκε ένα κομμάτι συνείδησης που δεν πρέπει ποτέ να σβήσει.
