Ο Μαρσέλ Νατζάρι (1917 – 1971) ήταν Εβραίος – Έλληνας επιζών του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Ήταν μέλος του Sonderkommando, στο Μπίρκεναου, από τον Μάιο του 1944 έως τον Νοέμβριο του 1944.
Οι Sonderkommandos ήταν μονάδες εργασίας που αποτελούνταν από κρατούμενους, συνήθως Εβραίους, οι οποίοι εξαναγκάζονταν υπό την απειλή του θανάτου, να βοηθήσουν στη διάθεση των θυμάτων στους θαλάμους αερίων κατά τη διάρκεια του ολοκαυτώματος.
Τον Νοέμβριο του 1944, δύο μήνες πριν από την απελευθέρωση του, έθαψε ένα δωδεκασέλιδο χειρόγραφο, γραμμένο στα ελληνικά, στο οποίο περιέγραφε τις κτηνωδίες του Άουσβιτς. Το φύλαξε σε ένα θέρμο κοντά στο κρεματόριο ΙΙΙ.
Στις 24 Οκτωβρίου του 1980, ο Lesław Dyrcz, Πολωνός φοιτητής δασολογίας, εντόπισε τον θερμό αφού καθάριζε την περιοχή. Αυτός έστειλε το γράμμα στο μουσείο του Άουσβιτς όπου το έδωσε στον ιστορικό Pavel Polian για να το αποκρυπτογραφήσει. Το γράμμα όμως είχε ξεθωριάσει έτσι το 90% δεν μπορούσε να διαβαστεί.
Με την βοήθεια όμως του ειδικού πληροφορικής Alexander Nikityaev και του Ελληνοβρετανού μελετητή Ioannis Carras κατάφεραν και καθάρισαν την εικόνα έτσι το γράμμα έγινε ευανάγνωστο σχεδόν στο 90%.
Ο Νατζάρι επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωσή του και άρχισε να εργάζεται σε νοσοκομείο της Αθήνας. Παντρεύτηκε τη Ρόζα Σαλτιέλ και μαζί απέκτησαν έναν γιο, τον Αλμπέρτο, που γεννήθηκε το 1950. Το 1951, μετακόμισαν στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου έγινε ράφτης. Η κόρη τους Nelly γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1957.
Πέθανε από καρδιακή προσβολή στις 31 Ιουλίου 1971 σε ηλικία 54 ετών στη Νέα Υόρκη.
********************************************************
Το γράμμα
Παρακαλώ στείλτε αυτή
την επιστολή προς το
κοντινότερο Ελληνικό
προξενείο
Δημήτριος Α. Στεφανίδης
Οδός Κρουσόβου Νο 4
Θεσσαλονίκη
Ελλάδα
Στον αγαπητό μου Δημήτρη Αθανάσιο Στεφανίδη, Ηλία Κοέν, Γεώργιο Γούναρη.
Στην αγαπημένη μου σύντροφο, Σμαρώ Εφραιμίδου και τόσους άλλους, για τους οποίους πάντα θα σκέφτομαι, και τέλος, στην αγαπημένη μου πατρίδα: «ΕΛΛΑΣ», στην οποία ήμουν πάντα καλός πολίτης.
Τον Απρίλιο του 1944 μεταφερθήκαμε από την Αθήνα μας, αφού υπέφερα ένα μήνα στο στρατόπεδο Χαϊδάρι, όπου πάντα ……….. λάμβανα τα πακέτα της Σμαρώς μου και οι προσπάθειες του, για λογαριασμό μου, παραμένουν αξέχαστες σε αυτές τις τρομερές μέρες που περνάω…… πάντα, ότι εσείς … αναζήτηση… για εκείνη.
Αγαπητέ Μίσκο (παρατσούκλι του Δημήτριος Α. Στεφανίδη) και κάποια στιγμή … πάρτε τη διεύθυνσή της για μένα … Ο Ηλίας μας και ότι πάντα τον φροντίζετε … και ότι ο Μανώλης (ψευδώνυμο που χρησιμοποιούσε ο Νατζάρι για τον εαυτό του) δεν τα έχει ξεχάσει.
Αλλά φαίνεται ότι δυστυχώς δεν θα ξαναδούμε ο ένας τον άλλον.
Μετά από ένα ταξίδι δέκα ημερών φτάσαμε στο Άουσβιτς στις 11 Απριλίου όπου μας έφεραν στο στρατόπεδο Μπίρκεναου, μείναμε περίπου ένα μήνα σε καραντίνα και από εκεί μας μετέφεραν, τόσο τους υγιείς όσο και τους άρρωστους. Που; Που, αγαπητέ Μίσκο; Σε ένα κρεματόριο, θα σας εξηγήσω παρακάτω το υπέροχο έργο μας που ο Παντοδύναμος ήθελε να μας κάνει να εκτελέσουμε.
Πρόκειται για ένα μεγάλο κτίριο με μεγάλη καμινάδα, με 15 φούρνους. Κάτω από έναν κήπο υπάρχουν δύο τεράστια ατελείωτα κελάρια. Το ένα χρησιμεύει ως χώρος γδύσεως και το άλλο ως θάλαμος θανάτου, όπου οι άνθρωποι εισέρχονται γυμνοί και αφού το δωμάτιο γεμίσει με περίπου 3000 άτομα, κλειδώνεται και αεριοποιούνται, όπου αναπνέουν τα τελευταία τους μετά από 6 έως 7 λεπτά μαρτυρίου. Το έργο μας συνίστατο στην πρώτη παραλαβή τους. Οι περισσότεροι δεν ήξεραν τον λόγο … σπάζοντας ή κλαίγοντας με λυγμούς τους είπαν ότι … αυτό ήταν ένα μπάνιο … και πήγαν στο θάνατο χωρίς να υποψιάζονται τίποτα.
Μέχρι σήμερα… Είπα ότι κάθε … … Τους είπα, ότι δεν καταλάβαινα τη γλώσσα στην οποία μου μιλούσαν, και σε εκείνους τους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, όπου μπορούσα να δω ότι η μοίρα τους ήταν τελειωμένη, είπα την αλήθεια.
Μετά… όλοι γυμνοί, προχώρησαν πιο μέσα στον θάλαμο θανάτου στον οποίο οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει σωλήνες στο ταβάνι … έτσι θα πίστευαν, ότι το λουτρό ετοιμαζόταν, με μαστίγια στα χέρια τους οι Γερμανοί τους οδηγούσαν όλο και πιο κοντά, έτσι ώστε να χωρέσει ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός, ένα πραγματικό κασσίτερο σαρδέλας ανθρώπων, μετά το οποίο σφράγισαν ερμητικά την πόρτα. Τα κουτιά αερίου έρχονταν πάντα με αυτοκίνητα από τον Γερμανικό Ερυθρό Σταυρό με δύο άτομα SS … Ήταν οι άνθρωποι του αερίου που στη συνέχεια έριξαν το αέριο μέσα από τα ανοίγματα.
Μετά από μισή ώρα ανοίξαμε τις πόρτες και ξεκίνησε η δουλειά μας. Μεταφέραμε τα πτώματα αυτών των αθώων γυναικόπαιδων στο ασανσέρ, το οποίο τα μετέφερε στο δωμάτιο με τους φούρνους και εκεί τα έβαλαν στους φούρνους, όπου κάηκαν χωρίς τη βοήθεια καυσίμων λόγω του λίπους που είχαν.
Ένα άτομο παρήγαγε μόνο περίπου μισή οκά (640 γραμμάρια) στάχτης, οστά που οι Γερμανοί μας ανάγκασαν να συντρίψουμε, στη συνέχεια να πιέσουμε μέσα από ένα χοντρό κόσκινο και στη συνέχεια ένα αυτοκίνητο τα πήρε και τα έριξε στον ποταμό Βιστούλα (στην πραγματικότητα τον ποταμό Sola), ο οποίος ρέει στην περιοχή και έτσι εξαλείφουν όλα τα ίχνη.
Τα δράματα που είδαν τα μάτια μου είναι απερίγραπτα. Περίπου 600.000 Εβραίοι από την Ουγγαρία πέρασαν από τα μάτια μου, Γάλλοι, Πολωνοί από το Litzmannstadt, περίπου 80.000 και τώρα πιο πρόσφατα έφτασαν περίπου 10.000 Εβραίοι από το Theresienstadt της Τσεχοσλοβακίας.
Σήμερα ήρθε μια μεταφορά από το Theresienstadt, αλλά δόξα το Θεώ δεν μας ήρθαν, τους κράτησαν σε στρατόπεδα, πράγμα που σημαίνει ότι δόθηκε η εντολή να μην σκοτωθούν άλλοι Εβραίοι, και αυτό φαίνεται να συμβαίνει, άλλαξαν γνώμη την τελευταία στιγμή – τώρα που δεν έχει απομείνει ούτε ένας Εβραίος στην Ευρώπη, αλλά για εμάς τα πράγματα είναι διαφορετικά, πρέπει να εξαφανιστούμε από το πρόσωπο της γης, επειδή γνωρίζουμε τόσα πολλά για τις αδιανόητες μεθόδους των καταχρήσεων και των αντιποίνων τους.
Η μονάδα μας ονομάζεται ειδική μονάδα, περιλάμβανε στην αρχή περίπου 1000 άτομα, από αυτούς 200 Έλληνες και οι υπόλοιποι Πολωνοί και Ούγγροι, …….. Οι καλοί μου φίλοι Viko Brudo και Minis Aaron από Θεσσαλονίκη σκοτώθηκαν εν δράσει. Θα μας εξαλείψουν και εμάς, τώρα που μας δόθηκε αυτή η εντολή, είμαστε 26 Έλληνες συνολικά και οι υπόλοιποι είναι Πολωνοί. Τουλάχιστον εμείς οι Έλληνες είμαστε αποφασισμένοι να πεθάνουμε σαν αληθινοί Έλληνες, όπως κάθε Έλληνας ξέρει να φεύγει από τη ζωή, δείχνοντας μέχρι την τελευταία στιγμή, παρά την κυριαρχία των εγκληματιών, ότι το ελληνικό αίμα ρέει στις φλέβες μας, όπως δείξαμε και στον πόλεμο κατά της Ιταλίας.
Αγαπητοί μου, όταν διαβάζετε τι δουλειά έχω κάνει, θα πείτε: πώς θα μπορούσα εγώ, ο Μανώλης, ή οποιοσδήποτε άλλος, να κάνω αυτή τη δουλειά και να κάψω τους πιστούς. Στην αρχή είπα στον εαυτό μου το ίδιο πράγμα, πολλές φορές, σκέφτηκα να ενωθώ μαζί τους, για να τελειώσουν όλα. Ωστόσο, αυτό που με εμπόδισε να το κάνω ήταν η εκδίκηση. Ήθελα και θέλω να ζήσω, να εκδικηθώ τους θανάτους του μπαμπά και της μαμάς και της αγαπημένης μου μικρής αδερφής Νέλλης.
Δεν φοβάμαι να πεθάνω, τελικά, πώς θα μπορούσα να το φοβηθώ, μετά από όλα όσα έχουν δει τα μάτια μου; Εξαιτίας αυτού, αγαπητέ Ηλία, αγαπημένε μου μικρέ ξάδελφε, εσύ και όλοι οι φίλοι μου, θα πρέπει να γνωρίζετε το καθήκον σας, μόλις πάψω να υπάρχω. Την μικρή μου ξαδέρφη Σαρρίκα Χούλη την θυμάσαι, την μικρή που ήταν στο σπίτι μου τότε; Ποιος ζει ακόμα, έμαθα, ότι η Νέλικα ήταν μαζί με τη μικρή σου αδερφή Ερρίκα, μέχρι την τελευταία τους στιγμή. Η μόνη μου ευχή είναι αυτό που γράφω να φτάσει στα χέρια σας. Την περιουσία της οικογένειάς μου, την αφήνω για σένα, Μίσκο, με την παράκληση να πάρεις τον Ηλία, τον ξάδερφό μου. Ο Ηλίας είναι Koen και θα πρέπει να τον βλέπεις σαν να ήταν ο εαυτός μου, θα πρέπει πάντα να τον προσέχεις και σε περίπτωση που επιστρέψει η ξαδέρφη μου Σαρίκα Χούλη, θα πρέπει να της φερθείς, αγαπητέ Μίσκο, σαν την αγαπημένη σου ανιψιά Σμαράγδα, αφού εδώ όλοι βιώνουμε πράγματα που το ανθρώπινο μυαλό δεν είναι σε θέση να φανταστεί.
Να με θυμάσαι κατά καιρούς, όπως σε θυμάμαι εγώ.
Η μοίρα δεν θέλει να δω την Ελλάδα μας ως ελεύθερο άνθρωπο, όπως την έζησα στις 12/10/43. Κάθε φορά που κάποιος με ρωτάει, απλά πείτε ότι δεν υπάρχω πια και ότι έχω πάει ως αληθινός Έλληνας.
Βοηθήστε όλους εκείνους, αγαπητέ Μίσκο, που επιστρέφουν από το στρατόπεδο Birkenau.
Δεν είμαι λυπημένος, αγαπητέ Μίσκο, που θα πεθάνω, αλλά που δεν θα μπορέσω να εκδικηθώ τον εαυτό μου με τον τρόπο που θα ήθελα. Αν λάβετε ένα γράμμα από τους συγγενείς μου στο εξωτερικό, παρακαλώ δώστε την κατάλληλη απάντηση ότι η οικογένεια A. Νατζάρη έχει εκμηδενιστεί, σκοτωθεί από τους καλλιεργημένους Γερμανούς, θυμάστε, αγαπητέ Γιώργο; Σε παρακαλώ πάρε, Μίσκο, το πιάνο της Νέλλης μου από την οικογένεια Σιωνίδου και δώσε το στον Ηλία, για να το έχει πάντα μαζί του στη μνήμη του, την αγαπούσε τόσο πολύ και τον αγαπούσε κι εκείνη.
Σχεδόν πάντα, όταν σκοτώνουν, αναρωτιέμαι, αν υπάρχει Θεός, και παρόλα αυτά, πάντα πίστευα σε Αυτόν και εξακολουθώ να πιστεύω, ότι ο Θεός θέλει να γίνει το θέλημά Του. Πεθαίνω χαρούμενος, γιατί ξέρω ότι αυτή τη στιγμή η Ελλάδα μας είναι ελεύθερη. Τα τελευταία μου λόγια θα είναι: Ζήτω η Ελλάδα.
Μαρσέλ Νατζάρης
Εδώ και περίπου τέσσερα χρόνια σκοτώνουν τους Εβραίους… σκότωσαν Πολωνούς, Τσέχους, Γάλλους, Ούγγρους, Σλοβάκους, Ολλανδούς, Βέλγους, Ρώσους και όλους τους Θεσσαλούς, εκτός από τους 300 που είναι ακόμα ζωντανοί σήμερα, (στην) Αθήνα, την Άρτα, την Κέρκυρα, την Κω και τη Ρόδο.
Συνολικά περίπου 1.400.000
Η τιμώμενη Ελληνική Πρεσβεία που θα παραλάβει το σημείωμα αυτό καλείται από έναν καλό Έλληνα πολίτη ονόματι Εμμανουήλ ή Μαρσέλ Νατζάρι από τη Θεσ/νίκη, που προηγουμένως διέμενε στην Οδό Ιταλίας Νο 9 στη Θεσσαλονίκη, να αποστείλει το σημείωμα αυτό στην ακόλουθη διεύθυνση.
Δημήτριος Αθανασίου Στεφανίδης
Οδός Κρουσόβου Νο 4
Θεσ/νίκη
Ελλάδα
Αυτή είναι η τελευταία μου επιθυμία. Καταδικάστηκα σε θάνατο από τους Γερμανούς επειδή είμαι Εβραίος.
Ευχαριστώ.
Νατζάρης
*Το κείμενο που μετάφρασα, είναι αγγλική μετάφραση της γερμανικής του πρωτότυπου. Το γερμανικό προέρχεται από το Das Ungelesene lesen του Ρώσου ιστορικού Pavel Polian, που δημοσιεύθηκε στο Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte.
Τυχόν λάθη από το πρωτότυπο έχουν διατηρηθεί.
Όπου υπήρχαν ……. δεν κατέστη δυνατόν να αποκρυπτογραφηθεί.
