Aπό την κλινική μου πείρα, για να μην αναφερθώ στην προσωπική μου, έμαθα ότι η κατάσταση της μόνιμης ανάγκης, το αίσθημα της έλλειψης που μας ωθεί στην αναζήτηση του άλλου για την αποκατάσταση της ολότητας, αντιπροσωπεύει για τον άνθρωπο μια συνεχή υπόσχεση για διαφοροποίηση και αλλαγή. Όλοι όσοι έχουν την τύχη να ερωτευτούν, συνειδητοποιούν τη μεταμόρφωση που έχει συντελεστεί όταν βγουν από τη συγκεκριμένη ερωτική εμπειρία, ενώ όσο διαρκεί απλώς τη διαισθάνονται.
Πρέπει να πούμε όμως ότι χρειάζεται και λίγο θάρρος, γιατί η υπόσχεση για πλήρωση κρύβει και τον κίνδυνο της αποτυχίας. Μπορεί τη δεδομένη στιγμή να προκύψει κάτι που θα παρεμποδίσει τη μεταμόρφωσή μου και τότε ο άλλος, από «ζωντανή υπόσχεση» γίνεται ζωντανή μαρτυρία της αδυναμίας μου να μεταμορφωθώ. Αυτό είναι και το πιο ανησυχητικό σημείο, γιατί η διάψευση της στιγμιαίας, έστω, ελπίδας για αλλαγή, είναι βαριά κληρονομιά. Πρέπει λοιπόν να μάθουμε να αντέχουμε τη στέρηση.
Πιστεύω πως η αποδοχή της έλλειψης είναι ένα άλλο δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης.
Όλη μας η ζωή είναι ένας αγώνας για να συλλάβουμε εκείνο το κάτι που μας διαφεύγει και για να μπορέσουμε να αγωνιστούμε πρέπει να μάθουμε να κουβαλάμε στις πλάτες μας το βάρος της απουσίας του άλλου.
Πιστεύω πως καμιά θεραπεία, καμιά εμπειρία δεν βοηθάει να απαλλαγούμε από το βάρος του κενού που ο έρωτας υπόσχεται να γεμίσει. Όταν πιστέψουμε ότι το κενό έχει απαλειφθεί, το πιο πιθανό είναι ότι ξεγελούμε τον εαυτό μας.
Πραγματικά, όσο κι αν ο άλλος ανταποκρίνεται στην επιθυμία μας, η ανάγκη για ολότητα είναι τόσο μεγάλη που τίποτε δεν μπορεί να την ικανοποιήσει πραγματικά. Το πεπρωμένο πάνω στο οποίο δομείται η ζωή μας, είναι να μάθουμε να υπομένουμε τη στέρηση και την απογοήτευση για τον άνθρωπο που έχουμε κοντά μας. Όποιος κι αν είναι αυτός, ό,τι κι αν αντιπροσωπεύει ή έχει αντιπροσωπεύσει για μας, εκφράζει μια απουσία.
Μπορούμε να πούμε ότι κάθε ερωτική διάσταση φέρνει επί σκηνής ένα μύθο. Κάθε φορά που βιώνουμε μια τέτοια εμπειρία, «σκηνοθετούμε» κάτι: τη χαμένη ολότητα που παραπέμπει σε πρώιμες στιγμές της ύπαρξής μας ή τη λεγόμενη επιθυμία πλήρωσης και –γεγονός ακόμη πιο οδυνηρό-την ετοιμότητά μας να ανανεώσουμε αυτήν την αίσθηση του κενού.
*******************
Αν η επιθυμία είναι εξ ορισμού ανικανοποίητη, όταν αγαπούμε ξανανιώθουμε έντονα το αίσθημα της μοναξιάς. Μέσα μας υπάρχει μια τάση προς την ολότητα, προς την τελειότητα, σε σημείο που για κάποιους ανθρώπους, για τους μυστικιστές λόγου χάρη, η ιδανική αγάπη στρέφεται προς το Θεό και όχι προς τα επίγεια πλάσματα. Με λύπη φτάνουμε σε τέτοια συμπεράσματα, γιατί είναι σαφές ότι μοιραία προσπαθούμε να έχουμε αυταπάτες. Εκ των πραγμάτων όμως η ερωτική διάσταση είναι μια εμπειρία απουσίας και η απουσία συνδέεται με τη νοσταλγία.
Νομίζω ότι η νοσταλγία και το αίσθημα απουσίας του άλλου συμπίπτουν με το νόημα της ζωή μας. Είναι σαν να νιώθουμε διαρκώς ανικανοποίητοι, ανεξάρτητα από το τι έχουμε επιτύχει. Ενώ αυτό που μας κινητοποιεί είναι το αίσθημα του απεριόριστου, εκείνα που αποκτάμε είναι πεπερασμένα κι έτσι, ακόμη και τη στιγμή που κοιταζόμαστε στα μάτια με τον άνθρωπο που αγαπούμε, διαβάζουμε στα βλέμματά μας τη νοσταλγία.
*******************
Και στη ζωή και στην ερωτική διάσταση, η ανάγκη μάς σπρώχνει μπροστά, αλλά η αναζήτηση δεν τελειώνει ποτέ, γιατί όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, δεν μπορεί να εκπληρώσει τις προσδοκίες μας. Ο άνθρωπος στην αδιάκοπη περιπλάνησή του, όμοια με του Οδυσσέα, παραμένει αιωνίως πικραμένος από την εμπειρία του, αλλά το ανικανοποίητο είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για να ωριμάσει. Ξέρουμε πως η προσωπικότητά μας αναπτύσσεται μόνο υπό την ώθηση αυτού που μας λείπει. Η ενηλικίωση συνδέεται και με την τεράστια επιθυμία να αποκτήσουμε αυτό που όταν ήμαστε παιδιά μάς ήταν απαγορευμένο.
Θα έλεγα ότι, από μια άποψη, είμαστε τυχεροί που η διάσταση της παιδικότητας δεν εξαλείφεται εντελώς. Αυτό το αιώνιο, το παιδικό ανικανοποίητο μας επιτρέπει, ή μάλλον μας «αναγκάζει» να είμαστε διαφορετικοί.
Αυτό που, μ’ άλλα λόγια, εκφράζεται με την ετοιμότητα να δεχτούμε καινούργιες ιδέες κι απρόβλεπτες καταστάσεις, μας δίνει και τη δυνατότητα για νέες ανακαλύψεις.
Όταν δεν μπορούμε να δεχτούμε την απουσία του άλλου, τότε ενεργοποιείται η φαντασία μας. Αρχίζουμε να νιώθουμε την ανθρώπινη διάστασή μας, βλέπουμε ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε εντελώς καινούργια πράγματα που δεν θα είχαμε υποψιαστεί καν ότι υπήρχαν, αν είχαμε μείνει με την αυταπάτη ότι η ανάγκη είχε εκπληρωθεί.
Να γιατί οι ερωτικές σχέσεις είναι τόσο επώδυνες. Να γιατί δεν υπάρχει σχέση που να μην μας εμποδίζει να νιώσουμε ότι μπορούμε να ωριμάζουμε και δεν υπάρχει ερωτική σχέση που να μην είναι φορτισμένη με πόνο.
Ακόμη κι όταν νομίζουμε πως είμαστε ικανοποιημένοι, κατά βάθος ξέρουμε πως αυτό είναι αυταπάτη. Κάτι υπάρχει που διαψεύδει τις προσδοκίες μας, νιώθουμε αόριστα ότι η απατηλή εκείνη ικανοποίηση μας εμποδίζει να μεγαλώσουμε πραγματικά. Ο έρωτας που προσφέρουμε και ο έρωτας που αρνούμαστε είναι επώδυνη όσο και γόνιμη πηγή δυσαρέσκειας.
Απόσπασμα από το βιβλίο Έρως και Πάθος, Τα όρια της αγάπης και του πόνου στην ψυχή της γυναίκας
Φωτογραφία: Fabio Pistillo
