Στα πρώτα πενήντα χρόνια της ελεύθερης ζωής της, μετά το 1912, η Θεσσαλονίκη λίγα πράγματα αφέθηκε να κάνει μόνη της και αυτά, κυρίως, στον πολιτισμικό τομέα. Έβγαλε τις εφημερίδες της και τα περιοδικά της, τα βιβλία των συγγραφέων της, ίδρυσε την Διεθνή της Έκθεση, την Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρία «Τέχνη» και Κάποια μικρότερα πολιτιστικά σωματεία και τελευταίο θεσμό, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Γιατί το Φεστιβάλ αυτό υπήρξε έμπνευση, γέννημα και θρέμμα της Θεσσαλονίκης.
Η γέννηση
Η Ιδέα ξεκίνησε μέσα από την Διεθνή Έκθεση και την « Τέχνη» και δεν είναι τυχαίο ότι κάποιοι από τους πρωτεργάτες του θεσμού ήταν στελέχη και στους δυο οργανισμούς. Για όσους το έχουν λησμονήσει (ή θέλουν να το λησμονούν) το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου γεννήθηκε ως εξής:
Η ΔΕΘ, με προτροπή του υποδιευθυντή της Δαμιανού Γαλαζούδη, που ήταν και αντιπρόεδρος της “Τέχνης», ζήτησε από την «Τέχνη» ιδέες για την επέκταση της πολιτιστικής δραστηριότητας της πόλης. Η καλλιτεχνική αυτή εταιρία, που ήδη λειτουργούσε με επιτυχία την κινηματογραφική της λέσχη, με πρωτεργάτη τον Παύλο Ζάννα και βοηθούς του τον Γαλαζούδη και τον υπογράφοντα, έριξε την Ιδέα ενός κινηματογραφικού φεστιβάλ και άλλων εκδηλώσεων. Η ΔΕΘ, σε πρώτη θέση, επέλεξε την καθιέρωση του φεστιβάλ. Στην αρχή, μάλιστα, έχοντας την απαραίτητη αυτογνωσία, ονόμασε την εκδήλωση Εβδομάδα Ελληνικού κινηματογράφου. Και την ευθύνη της οργάνωσης και της υλοποίησης της Ιδέας, την ανέθεσε η ΔΕΘ στον Γαλαζούδη και στον υπογράφοντα, μέλος τότε του Δ.Σ. της «Τέχνης» δημοσιογράφο που ασχολιόταν, κυρίως, με τα πολιτιστικά και με τον κινηματογράφο και προϊστάμενο του γραφείου Τύπου της ΔΕΘ. Έτσι ξεκίνησε η “Εβδομάδα» δηλαδή με έμπνευση και πρωτοβουλία των συγκεκριμένων ανθρώπων της Θεσσαλονίκης.
Θα ήταν άδικο αν δεν αναφερόταν το όνομα του Γιώργου Γεωργιάδη, τότε προέδρου της ΔΕΘ και αληθινού ευπατρίδη, που έδειξε Τότε για το φεστιβάλ πολλή αγάπη και φροντίδα.
Η Ιδέα, λοιπόν, ήταν της Θεσσαλονίκης. Από κει και πέρα, όμως, όλη η δουλειά έπρεπε, κατ’ ανάγκη να μεταφερθεί στην Αθήνα. Εκεί παράγονταν οι ταινίες, εκεί ζούσαν σκηνοθέτες, ηθοποιοί, τεχνικοί κ.λπ., άρα εκεί έπρεπε να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον. Η πρώτη «Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου» οργανώθηκε βιαστικά και με ελλείψεις. Στάλθηκε τότε ο υπογράφων στην Αθήνα, στα εκεί γραφεία της ΔΕΘ και με μοναδικά εφόδια τις όποιες γνώσεις του, τις λίγες γνωριμίες του και το τηλέφωνο άρχισε μια αγωνιώδη προσπάθεια να εξασφαλίσει ταινίες (Τότε ήταν ελάχιστες οι «φεστιβαλικές») και την άφιξη στη Θεσσαλονίκη καλλιτεχνών, πνευματικών ανθρώπων, κριτικών, δημοσιογράφων κ.λπ.
Είναι γνωστό ότι η πρώτη “Εβδομάδα» πέτυχε περισσότερο απ’ όσο θα περίμενε κανείς. Πέτυχε χάρη σε δύο σημαντικούς παράγοντες: την αγάπη που έδειξε για τον πρωτοφανέρωτο θεσμό το κοινό της Θεσσαλονίκης και τη μεγάλη προβολή (θετική ή αρνητική) του Τύπου, κυρίως του αθηναϊκού. Ηθοποιοί και σκηνοθέτες αποθεώθηκαν, στην κριτική επιτροπή έλαμπαν η Κατίνα Παξινού και ο Στρατής Μυριβήλης, η Ελένη Βλάχου και Τόσοι άλλοι, μάλιστα τρεις ή τέσσερις Θεσσαλονικείς.
Η πείρα και οι επικρίσεις για κάποια μειονεκτήματα έγιναν μαθήματα κι από τον δεύτερο κιόλας χρόνο, το 1961, η «Εβδομάδα» απέκτησε τον κανονισμό της και πληρέστερη οργάνωση κι επί πλέον έγινε το πρώτο βήμα για διεθνοποίησή του με τη συμμετοχή ταινιών από τις χώρες που μετείχαν στη ΔΕΘ.
Σήμερα το Φεστιβάλ έχει μεγαλώσει, έχει εξελιχθεί, αλλά, νομίζω, έχει αποξενωθεί από την πόλη. Όλα κατευθύνονται και διευθύνονται από την Αθήνα, στην κριτική επιτροπή μετέχει κάθε φορά ένας Θεσσαλονικεύς (άλλοτε ήταν τρεις ως πέντε), η πόλη σκέφτεται ή αισθάνεται ότι παραμερίσθηκε από κάτι που δημιούργησε κι ανάθρεψε εκείνη, όχι ανεπιτυχώς. Και περιμένει μάταια την περιλάλητη αποκέντρωση.
Κείμενο του Νίκου Μπακόλα που δημοσιεύτηκε στο ένθετο Επτά ημέρες, Νοέμβριος 1994
Φωτογραφίες: Ψηφιακό Αρχείο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
