Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο συμβολισμός της Ελένης. Η κυρίαρχη χρήση της είναι ως προτύπου της γυναικείας ομορφιάς, έστω κι αν εμφανίζεται με διαφορετικές, μικρές παραλλαγές. Διαφορετική χρήση έχει στον Σεφέρη και στον Ρίτσο και εν μέρει στον Σινόπουλο, όπως θα φανεί στη συνέχεια.
Αναλυτικότερα, στον Παλαμά η Ελένη είναι το πρότυπο της ομορφιάς, και μάλιστα της άσπιλης γυναικείας ομορφιάς γι’ αυτό και αξιοποιεί την ευριπίδεια εκδοχή του μύθου:
**************************************
Ως πρότυπο της ομορφιάς εμφανίζεται η Ελένη και στον Σικελιανό, και, όπως παρατηρεί ο David Ricks, στον «Ύμνο» «η ομορφιά της Ελένης αποτελεί το αποκορύφωμα κάθε ταξιδιού στον κόσμο του Ομήρου». Ωστόσο, κάποιοι μελετητές προχωρούν ακόμη περισσότερο (κυρίως ο Αντρέας Φυλακτού) και βλέπουν στην Ελένη του Σικελιανού έμμεση εξύμνηση της Μεγάλης Ιδέας. Στον Σκίπη η Ελένη εμφανίζεται ως σύμβολο του ελληνικού πνεύματος. Παράλληλα όμως στο πρόσωπό της συμβολίζεται εμφανέστατα η απόλυτη ομορφιά μέσα από μια καθαρά estète θεώρηση. Πρότυπο της ομορφιάς είναι η Ελένη και στον Δικταίο και τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο· στον πρώτο μάλιστα ταυτίζεται με την Ελλάδα. Ως σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς εμφανίζεται η Ελένη και στον Καζαντζάκη, πειρασμός και απόλαυση που αποτελεί το πρώτο κίνητρο για την αντρική δημιουργία, το οποίο όμως στη συνέχεια υποσκελίζεται από άλλα.
Αρνητικό συμβολισμό αποκτά η Ελένη στο έργο του Βάρναλη. Χωρίς να αμφισβητείται η εξαιρετική ομορφιά της παρουσιάζεται ως πόρνη και γενικά ψέγεται. Το μοτίβο αυτό, όπως ήδη δηλώθηκε, εμφανίζεται στην πρώτη μορφή από Το φως που καίει (1922). Στη δεύτερη, πάντως, αναθεωρημένη έκδοση (1933) οι σχετικοί στίχοι απαλείφονται. Καθαρότερα όμως οι ανατρεπτικές προθέσεις του Βάρναλη απέναντι στον μύθο της Ελένης αλλά και γενικά στην αρχαία ελληνική μυθολογία φαίνονται στο πεζό του Το ημερολόγιο της Πηνελόπης.
Στον Ελύτη παρουσιάζεται ως η ερωμένη που χάνεται και που η απουσία της μας εξουσιάζει περισσότερο. Γενικότερα, πάντως, η Ελένη του Ελύτη ελάχιστη σχέση φαίνεται να έχει με τη μυθική Ελένη.
Στο ποίημα του Σεφέρη, που είναι και το πιο γνωστό από όσα πραγματεύονται τον μύθο της Ελένης, η Ελένη αποτελεί καθαρά το σύμβολο της ματαιοπονίας, του μάταιου της θυσίας και των αγώνων και έδωσε στον ποιητή, όπως επί λέξει ισχυρίζεται ο ίδιος, «έναν μαθηματικό τύπο, θα έλεγα της ματαιότητας και του εμπαιγμού των πολέμων».
Τέλος, στον Σινόπουλο η Ελένη έχει δύο μορφές: η σύγχρονη Ελένη, μία από τους πολλούς νεκρούς του Σινόπουλου, αλλά και η μυθική Ελένη. Η μυθική Ελένη, σύμφωνα με δήλωση του ίδιου του ποιητή στον υπομνηματισμό της πρώτης έκδοσης των Ασμάτων (1953), χρησιμοποιείται ως σύμβολο του πνεύματος. […] Πολύς λόγος έχει γίνει και για τον συμβολισμό της Ελένης στην ομότιτλη συλλογή του Σινόπουλου. Φαίνεται, πάντως, πως στη συγκεκριμένη συλλογή ο Σινόπουλος επαναπραγματεύεται εκτενέστερα τον συμβολισμό που είχε κατά νου, όταν έγραφε το ποίημα «Πάρις» από τα Άσματα. Ο Βαρίκας βιβλιοκρίνοντας τη συλλογή αυτή θεωρεί ότι ο Σινόπουλος μέσω της Ελένης «εκφράζει με ιδιαίτερη οξύτητα την πικρία και τη μελαγχολία, την αίσθηση του “εξόριστου”, που του προκαλεί ο σύγχρονος κόσμος, την αγεφύρωτη αντίθεση ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο που βρίσκει κάποια διέξοδο στην ποίηση ή δημιουργία». Ο Πέτρος Χάρης είδε στην Ελένη του Σινόπουλου τον «μύθο της μεγάλης ομορφιάς μέσα στην ευαισθησία ενός σημερινού ανθρώπου», ενώ ο Μερακλής είδε την «πεθαμένη ομορφιά της ζωής» και αντιμετώπισε γενικά τη συλλογή αυτή ως «χορικό του κάλλους» στην ποίηση του Σινόπουλου. Τέλος, πρόσφατα, ο Ερατοσθένης Καψωμένος αντιμετώπισε την παρουσία της Ελένης στο σινοπουλικό έργο ως τον «χαμένο έρωτα».
Στον Ρίτσο το κεντρικό θέμα της Ελένης φαίνεται να είναι η παρακμή και η φθορά του ανθρώπου από τον χρόνο, με τις όποιες εξωτερικές και εσωτερικές ταπεινώσεις επιφέρει αυτή. Επιλέγεται γι’ αυτό τον σκοπό και απομυθοποιείται το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς, η πάλαι ποτέ ωραία Ελένη.
Απόσπασμα από το βιβλίο Ο μύθος της ωραίας Ελένης στη νεοελληνική ποίηση : από τον Παλαμά έως τον Ρίτσο.
Πίνακας: Salvador Dalí
