Πυρήνας του σαδισμού, κοινός σ’ όλες του τίς εκφράσεις, είναι τό πάθος νά έχει κανείς απόλυτο καί απεριόριστο έλεγχο πάνω σ’ ενα ζωντανό πλάσμα, είτε ζώο είτε παιδί, είτε άντρα είτε γυναίκα. Το ν’ αναγκάσουμε κάποιον να δοκιμάσει πόνο ή εξευτελισμό χωρίς να μπορεί να προστατέψει τον εαυτό του είναι μια εκδήλωση απόλυτου ελέγχου άλλα όχι και η μοναδική. Το άτομο πού ασκεί απόλυτο έλεγχο πάνω σ’ ένα άλλο ζωντανό πλάσμα κάνει αυτό το πλάσμα αντικείμενο του, ιδιοκτησία του, ενώ ταυτόχρονα γίνεται θεός γι’ αυτό το πλάσμα.
*********************************
Τό έργο του Albert Camus, Καλιγούλας δίνει ένα παράδειγμα ακραίου τύπου σαδιστικού ελέγχου πού φτάνει ως τόν πόθο της παντοδυναμίας. Βλέπουμε πώς ό Καλιγούλας, οδηγημένος άπό τίς περιστάσεις σέ μιά θέση απεριόριστης δύναμης, βουλιάζει όλο καί πιό πολύ στον πόθο γιά δύναμη.
Κοιμάται μέ τίς γυναίκες τών γερουσιαστών κι απολαμβάνει την ταπείνωση τους όταν τους βλέπει ν’ αναγκάζονται νά του φερθούν σάν φίλοι, γεμάτοι θαυμασμό καί αφοσίωση. Σκοτώνει μερικούς, άλλα καί πάλι όσοι απομένουν είναι ακόμα αναγκασμένοι νά γελούν καί ν’ αστειεύονται. Ομως ακόμα κι όλη αυτή ή δύναμη δέν τόν ικανοποιεί- θέλει την απόλυτη δύναμη, γυρεύει τό αδύνατο.
*********************************
Ό σαδισμός είναι η καλύτερη απάντηση τού ατόμου στο ότι γεννήθηκε άτομο, όταν δέν υπάρχει καμιά καλύτερη λύση. Η εμπειρία τού απόλυτου ελέγχου πάνω σ’ ένα άλλο πλάσμα, τής παντοδυναμίας του σέ σχέση μ’ αυτό, δημιουργεί στον άνθρωπο τήν ψευδαίσθηση ότι ξεπερνάει τους περιορισμούς τής ανθρώπινης ύπαρξης, ιδιαίτερα όταν η ζωή του είναι στερημένη άπό παραγωγικότητα καί χαρά.
Ο σαδισμός δέν έχει ουσιαστικά πρακτικό σκοπό· δέν είναι «επιφανειακός» αλλά μορφή αφοσίωσης. Είναι η μεταμόρφωση τής αδυναμίας στην εμπειρία τής παντοδυναμίας, είναι η θρησκεία τών ψυχικά ανάπηρων.
*********************************
Το καθεστώς αυτό ήταν αναγκασμένο νά διατηρεί τίς εκτελέσεις τών Εβραίων καί τών Πολωνών ένα μυστικό, πού τό ήξερε μόνο η μικρή ομάδα της ελίτ τών Ές Ές, άλλα όχι καί η τεράστια πλειονότητα τού γερμανικού πληθυσμού. Σέ πολλούς λόγους τού Χίτλερ καί άλλων εκτελεστών, υπογραμμιζόταν ότι οι φόνοι έπρεπε νά γίνονται «ανθρώπινα», χωρίς σαδιστικές υπερβολές, γιατί αλλιώτικα ακόμα καί οι άντρες τών Ές Ές θά τιμωρούνταν αυστηρά. Σέ μερικές περιπτώσεις έδιναν εντολή νά περνούν άπό μιά σύντομη, καθαρά τυπική, δίκη τους ρώσους καί πολωνούς πολίτες πού θά εκτελούνταν, έτσι ώστε οι δήμιοι τους νά αισθάνονται τήν εκτέλεση σάν «νόμιμη».
Αν κι όλα αυτά ηχούν παράλογα μέ τήν υποκρισία τους, δεν παύουν ν’ αποτελούν απόδειξη ότι οι ηγέτες τών Ναζί πίστευαν πώς οι σαδιστικές πράξεις σέ μεγάλη κλίμακα θά έκαναν τους πιό νομοταγείς οπαδούς τού καθεστώτος νά επαναστατήσουν. Ένας μεγάλος όγκος υλικού έχει έρθει στό φώς άπό τό 1945, άλλα ακόμα δέν εξετάστηκε μέ ακρίβεια σέ ποιο βαθμό η πλειονότητα τών Γερμανών ωθήθηκε σέ σαδιστικές πράξεις — ακόμα κι όταν απέφευγε νά τίς ξέρει.
*********************************
Ο σαδιστής θέλει νά γίνει κύριος τής ζωής, γιαυτό καί επιδιώκει νά διατηρήσει τή ζωή στό θύμα του. Κι αυτό είναι πού τόν διακρίνει ουσιαστικά άπό τό καταστροφικό άτομο. Ό καταστροφέας θέλει νά εξοντώσει τό άτομο, νά τό εξαφανίσει, νά καταστρέψει τήν ίδια τή ζωή· ό σαδιστής γυρεύει τήν αίσθηση πώς ελέγχει καί πνίγει τή ζωή.
Ένα άλλο γνώρισμα τού σαδιστή είναι πώς τόν ερεθίζουν μόνο τά αβοήθητα άτομα καί ποτέ τά ισχυρά. Γιά παράδειγμα, δέν αισθάνεται καμιά σαδιστική ικανοποίηση άν πληγώσει έναν εχθρό σέ μιά μάχη ίσου προς ίσο, επειδή σ’ αυτή τήν κατάσταση η πρόκληση μιας πληγής δέν είναι έκφραση έλεγχου. Γιά τό σαδιστικό χαρακτήρα μόνο μιά θαυμαστή ιδιότητα υπάρχει-η δύναμη, θαυμάζει, αγαπάει καί υποτάσσεται μόνο σέ κείνους πού έχουν δύναμη, ένώ περιφρονεί καί θέλει νά ελέγχει τους ανίσχυρους πού δέ μπορούν νά τόν πολεμήσουν.
Ό σαδιστικός χαρακτήρας φοβάται όλα όσα δέν είναι βέβαια καί προβλέψιμα, όλα όσα τού προσφέρουν εκπλήξεις πού θά τόν ανάγκαζαν ν’ αντιδράσει αυθόρμητα καί γνήσια. Γι’ αυτόν ακριβώς τό λόγο φοβάται τή ζωή. Η ζωή τόν τρομάζει ακριβώς επειδή άπό τή φύση της είναι απρόβλεπτη καί αβέβαιη.
*********************************
Ισοδύναμος σέ γενικές γραμμές μέ τό σαδομαζοχιστικό χαρακτήρα – μέ κοινωνική κι όχι πολιτική έννοια – είναι ό γραφειοκρατικός χαρακτήρας. [Μιλώντας εδώ γιά γραφειοκράτες εννοώ τους ψυχρούς, αυταρχικούς γραφειοκράτες τής παλιάς σχολής, όπως τους βρίσκουμε ακόμα σέ μερικά παλιά αυστηρά σχολεία, νοσοκομεία, φυλακές, σιδηροδρόμους καί ταχυδρομεία. Οί μεγάλες βιομηχανίες, πού είναι σέ μεγάλο βαθμό γραφειοκρατικοί οργανισμοί, έχουν αναπτύξει έναν εντελώς διαφορετικό τύπο χαρακτήρα – τό φιλικό, χαμογελαστό, γεμάτο «κατανόηση» γραφειοκράτη πού ίσως έχει εκπαιδευτεί ειδικά στίς «ανθρώπινες σχέσεις». Οί λόγοι αυτής τής αλλαγής πρέπει ν’ αναζητηθούν στή φύση τής σύγχρονης βιομηχανίας, στην ανάγκη της γιά ομαδική δουλιά, γιά καλύτερες σχέσεις μέ τους εργάτες, καί σέ πολλούς άλλους παράγοντες.
Δέν πρέπει νά φανταστεί κανείς πώς οί νέοι φιλικοί γραφειοκράτες είναι ανειλικρινείς ή απλοί σαδιστές πού χαμογελούν γιά νά μη δείξουν τά πραγματικά τους πρόσωπα· στην πραγματικότητα ό σαδιστής τής παλιάς σχολής είναι αταίριαστος στή θέση τού σύγχρονου γραφειοκράτη γιά τους λόγους πού προαναφέραμε. Ό σύγχρονος γραφειοκράτης δέν είναι σαδιστής μέ φιλικό πρόσωπο, αλλά είναι γιά τόν εαυτό του ένα αντικείμενο, όπως αντικείμενα είναι γι’ αυτόν κι όλοι οί άλλοι άνθρωποι. Δέν αισθάνεται τίποτα, ούτε γιά κείνους ούτε γιά τόν εαυτό του, καί η φιλική συμπεριφορά του – μόλο πού δέν είναι ψεύτικη – είναι τόσο επιδερμική καί λεπτή, πού φαίνεται πλαστή.
Απόσπασμα από το βιβλίο Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας
Πίνακας: Jusepe de Ribera
Φωτογραφία: Rene Burri
