Από τα σημαντικότερα βιβλία που γράφτηκαν ποτέ, για την ιστορία της Κύπρου, είναι αναμφισβήτητα το χρονικό του Λεόντιου Μαχαιρά, με τίτλο “Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου, η ποία λέγεται Κρόνικα” που καλύπτει την ιστορία του νησιού από την αρχή της βυζαντινής περιόδου μέχρι το 1458.
Ο συγγραφέας του κορυφαίου έργου, λόγω της θέσης του στη διοίκηση, της προσβασιμότητας του σε επίσημα έγγραφα και πηγές αλλά και σαν μάρτυρας σε πολλά γεγονότα, τα καταγράφει με μια συγκροτημένη αφήγηση η οποία έχει ως σκοπό να επισημάνει τα σοβαρά αμαρτήματα και παραπτώματα των φράγκων ηγεμόνων που ευθύνονταν για τα δεινά της Κύπρου εκείνη της εποχής.
Προτού παραθέσω ένα απόσπασμα από το προοίμιο του έργου, θα ήταν πρέπον να αναφέρω πως ο Λεόντιος Μαχαιράς, αν και καταγράφει τις ηθικές παρεκτροπές της άρχουσας τάξης εντούτοις ανήκε και αυτός σ’ αυτήν!
“Εβουλεύτηκα,* εν ονόματι του αγαθού θεού του εν τριάδι προσκυνουμένου, να εξηγηθώ περί της ακριβής* χώρας Κύπρου. Ως χρόνοι είναι γ΄ εν τω κόσμω, ο περασμένος, ο ευρισκόμενος και ο ερχόμενος, ίτσου* είναι και οι μέραι της ζωής μας, ωσγοιόν* λαλεί ο Δαβίδ˙ ότι οι μέρες μας διαβαίνουν, και μεις καταλυούμεν* τους καρπούς άγουρους και θα- νατώνομεν τους γονίους μας να πάρομεν την κληρονομιάν τους, ως μωροί· και πόσον καιρόν ν’ απαντήσομεν,* μέλλει να ποθάνομεν, και για τούτον ας απομεινίσκομεν* ώστι* να θέλει ο θεός να σηκώνει τους γονίους μας και να παίρνομεν την κληρονομίαν. ’Δέ* πώς μας παραπονά* ο φρένιμος Σολομών και λαλεί: ψέματα των ψεμάτων, όλα είναι ψέματα. Επειδήν τα πάντα διαβαίνουν και τά* γινίσκουνται ξηγού- νται,* πολλά πεθυμούν όλοι να γρικήσουν τά εδιάβησαν και τας παλαιάς ιστορίας, ότι μανθάνουσιν τα πράματα τά εδιάβη- σαν και απ’ εκείνα μανθάνουσιν και βλέπουνται˙* και ανέν* και τινάς εμποδιστεί να βλέπεται, μήπως και γλιτώσουν, θέλω ποίσειν* διά της χάριτος του παναγίου πνεύματος μικρήν ανθύμησιν,* διά να την διαβάζουσιν εκείνοι, οπού ευρίσκουνται,* οι ποίγοι* θέλουν αλεγριάζεσθαι* τας παλαιάς ιστορίες”.
* βουλεύομαι: σκέφτομαι
* ακριβός: αγαπημένος
* ίτσου: έτσι
* ωσγοιόν: όπως, καθώς
* καταλύω – καταλυώ: καταναλώνω, φθείρω, καταστρέφω
* απαντώ: κρατώ, διαρκώ
* απομεινίσκω: υπομένω, αντέχω
* ώστι: ώσπου
* ’Δέ: δες
* παραπονώ: (εδώ) πικραίνω, καταθλίβω
