Ίντα που εν καταλάβεις άμανα;
Ο γιος σου ο μιτσής εν τέλια κίλλης!
Χέλεις τζαι παπά να σου το πει;
* Κίλλης – Μικρόσωμο και αδύνατο γαϊδούρι. Από την αρχαία ελληνική λέξη κίλλος.
Σήμερα το χρησιμοποιούμε υποτιμητικά και περιπαιχτικά για κάποιον
Φωτογραφία:
Enrico Chico De Luigi
Rimini Ιταλίας
Σήμερα θα αναφερθούμε στην λέξη καλαμαράς αλλά και στον λόγο που εμείς οι Κύπριοι λέμε έτσι τους Έλληνες της Ελλάδας.
Η λέξη καλαμαράς προέρχεται από το καλαμάρι που είναι το μελανοδοχείο. Καλαμάρι είναι και το μαλάκιο που ονομάστηκε έτσι χάρη στο σώμα του που μοιάζει με μελανοδοχείο το οποίο περιέχει πένες από καλάμι. Το καλαμάρι προέρχεται από την λατινική λέξη calamaria που αυτή προήλθε από την αρχαία ελληνική λέξη κάλαμος.
Το σημερινό μας κείμενο είναι ακατάλληλο για ανηλίκους διότι θα μιλήσουμε για τσόντες! Σε περίπτωση που είστε ανήλικος και θέλετε να το διαβάσετε παρακαλώ όπως γίνει με την συναίνεση των γονέων σου!!
Οι ερωτικές ταινίες ονομάζονται τσόντες (κυρίως στην Ελλάδα) λόγω του τρόπου που τις παρουσίαζαν τα σινεμά στο κοινό, τον καιρό που οι κινηματογράφοι είχαν περιορισμούς όσον αφορά την προβολή ερωτικών ταινιών.
Το χάνι ήταν ένα είδος πανδοχείου όπου πρόσφερε στέγη και τροφή σε περαστικούς ταξιδιώτες αλλά και στάβλισμα των ζώων τους. Η λέξη χάνι προέρχεται από την τουρκική λέξη han (πανδοχείο) που αυτή προέρχεται από την περσική λέξη xân (خان).
Στην Κύπρο υπήρχαν πολλά χάνια. Ένα εξ’ αυτών ήταν το Büyük Han (Μπουγιούκ Χαν ή Μεγάλο Χάνι) και βρισκόταν στην Λευκωσία. Χτίστηκε το 1572 από τους Οθωμανούς και αποτέλεσε ως φυλακή υπό Βρετανική διοίκηση. Το 1893 μετατράπηκε σε ξενώνα για άπορες οικογένειες ενώ σήμερα λειτουργά ως εκθεσιακός χώρος για έργα τέχνης. Ένα άλλο χάνι, όχι του βεληνεκούς του Büyük Han, ήταν το Kumarcilar Han (Κουμαρτσιλάρ Χαν – Πανδοχείο του Τζογαδόρου) όπου ανεγερθεί περίπου τον 17ον αιώνα, επίσης στην Λευκωσία. Ενημερωτικά ν’ αναφέρω και κάποια χάνια στην Πάφο όπως το χάνι του Ιμπραήμ, το χάνι του Εγγλεζάκη, το πάνω χάνι και το κάτω χάνι.
Το σημερινό μας κείμενο θα έχει θέμα την λέξη καρτάνα, που αλλιώς την χρησιμοποιούμε σήμερα και άλλη σημασία είχε παλαιότερα.
Η λέξη καρτάνα προέρχεται από την λατινική λέξη quartana, που σημαίνει τέσσερα ή τέταρτό, εξού και έχουμε στην κυπριακή γλώσσα το κάρτο (15 λεπτά, ένα τέταρτο). Οι λέξεις quartana febbre, σημαίνουν τεταρταίος πυρετός, που είναι ο επαναλαμβανόμενος πυρετός κάθε τέσσερις ημέρες και ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελονοσίας. Την τότε εποχή λέγοντας quartana υποδήλωνε τον συγκεκριμένο πυρετό.
Η σημερινή μας ενασχόληση έχει να κάνει με ένα απόσπασμα του Χρονικού, του Λεόντιου Μαχαιρά, “Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου, η ποία λέγεται Κρόνικα”.
Το πιο κάτω απόσπασμα είναι το πιο διάσημο απ’ όλο το Χρονικό και ταυτόχρονα το πιο παρεξηγημένο. Μιλάει για την εξέλιξη της γλώσσας μας σε βάθος χρόνων αλλά και γιατί επηρέασαν τα ελληνικά.
Φτάνουμε σιγά-σιγά στο τέλος του χρόνου και όλοι άρχισαν τις προετοιμασίες για τα δείπνα, ρεβεγιόν κτλ. Την τιμητική τους αυτές τις μέρες, πέραν από συγκεκριμένα φαγητά έχουν και τα γλυκά, έτσι σήμερα θα αναφερθούμε στον κουραμπιέ που προσωπικά δεν μου αρέσει καθόλου!
Ο κουραμπιές, είναι ανατολίτικό έδεσμα και γίνεται σε πάρα πολλές χώρες με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα, το γλυκό Qurabiya, που γίνεται στο Ιράν, οπτικά μοιάζει περισσότερο με τα δικά μας cookies παρά με το κουραμπιέ.
Είπα της γενέκας μου πως μουρμουρά πολλά τζαι ‘να την αλλάξω…
Τζαι τζείνη είπεν μου:
“Ούλλες το ίδιον πιτσίμιν είμαστε…!!!”
Το φλάμπουρο, κυριολεκτικά, είναι η σημαία και προέρχεται από την λατινική λέξη flammula αν και βρήκα και την λέξη flamburum. Στην Κύπρο δεν λέμε φλάμπουρο αλλά βλάμπουρο.
Παλαιότερα, στην Κύπρο, ο βλάμπουρος είχε μια άλλη σημασία. Ήταν ο ράβδος, που συνήθως ήταν 2-3 μέτρα, όπου πάνω έδεναν παλιόρουχα και άλλα κουρέλια. Αυτό έμοιαζε με σκιάχτρο έτσι ο βλάμπουρος γρήγορα απέκτησε και την σημασία του σκιάχτρου.
Η ταμπουτσιηά είναι ένα είδος κόσκινου που χρησιμοποιείτο σαν οικιακό εργαλείο από τους αγρότες σε παλαιότερες εποχές. Όπως όλα τα είδη κοσκίνων, είχε κυκλικό σχήμα, περίπου 40 με 60 εκατοστά διάμετρο, αλλά δεν είχε τρύπες στην βάση της σαν τα άλλα κόσκινα αφού δεν χρησιμοποιόταν για κοσκίνισμα αλλά για μεταφορά σιτηρών και άλλων ειδών. Η μια μεριά του τελάρου ήταν καλυμμένη με τεντωμένο δέρμα ζώου, συνήθως τραούλλου ή από λεπτή λαμαρίνα.