Η σημερινή μας ενασχόληση έχει να κάνει με ένα απόσπασμα του Χρονικού, του Λεόντιου Μαχαιρά, “Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου, η ποία λέγεται Κρόνικα”.
Το πιο κάτω απόσπασμα είναι το πιο διάσημο απ’ όλο το Χρονικό και ταυτόχρονα το πιο παρεξηγημένο. Μιλάει για την εξέλιξη της γλώσσας μας σε βάθος χρόνων αλλά και γιατί επηρέασαν τα ελληνικά.
Φτάνουμε σιγά-σιγά στο τέλος του χρόνου και όλοι άρχισαν τις προετοιμασίες για τα δείπνα, ρεβεγιόν κτλ. Την τιμητική τους αυτές τις μέρες, πέραν από συγκεκριμένα φαγητά έχουν και τα γλυκά, έτσι σήμερα θα αναφερθούμε στον κουραμπιέ που προσωπικά δεν μου αρέσει καθόλου!
Ο κουραμπιές, είναι ανατολίτικό έδεσμα και γίνεται σε πάρα πολλές χώρες με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα, το γλυκό Qurabiya, που γίνεται στο Ιράν, οπτικά μοιάζει περισσότερο με τα δικά μας cookies παρά με το κουραμπιέ.
Είπα της γενέκας μου πως μουρμουρά πολλά τζαι ‘να την αλλάξω…
Τζαι τζείνη είπεν μου:
“Ούλλες το ίδιον πιτσίμιν είμαστε…!!!”
Το φλάμπουρο, κυριολεκτικά, είναι η σημαία και προέρχεται από την λατινική λέξη flammula αν και βρήκα και την λέξη flamburum. Στην Κύπρο δεν λέμε φλάμπουρο αλλά βλάμπουρο.
Παλαιότερα, στην Κύπρο, ο βλάμπουρος είχε μια άλλη σημασία. Ήταν ο ράβδος, που συνήθως ήταν 2-3 μέτρα, όπου πάνω έδεναν παλιόρουχα και άλλα κουρέλια. Αυτό έμοιαζε με σκιάχτρο έτσι ο βλάμπουρος γρήγορα απέκτησε και την σημασία του σκιάχτρου.
Η ταμπουτσιηά είναι ένα είδος κόσκινου που χρησιμοποιείτο σαν οικιακό εργαλείο από τους αγρότες σε παλαιότερες εποχές. Όπως όλα τα είδη κοσκίνων, είχε κυκλικό σχήμα, περίπου 40 με 60 εκατοστά διάμετρο, αλλά δεν είχε τρύπες στην βάση της σαν τα άλλα κόσκινα αφού δεν χρησιμοποιόταν για κοσκίνισμα αλλά για μεταφορά σιτηρών και άλλων ειδών. Η μια μεριά του τελάρου ήταν καλυμμένη με τεντωμένο δέρμα ζώου, συνήθως τραούλλου ή από λεπτή λαμαρίνα.
Η λέξη καστρίσιης, στην Κυπριακή γλώσσα, είναι ο κοκκινομάλλης και προέρχεται από τις λέξεις κάσια + θρίξ, όπου κάσια είναι ένα είδος κανέλας και θριξ η τρίχα. Μια άλλη ετυμολογία που βρήκα λέει για παραφθορά της λέξης δασύτριχος (δασυτρίσιης – καστρίσιης) που κατέληξε να σημαίνει τον κοκκινομάλλη.
Πέραν της συγκεκριμένης ερμηνείας, καστρίσιης είναι και ο καντηλανάφτης, ο νεωκόρος. Η λέξη προέρχεται από το βυζαντινό καστρίσιος που λεγόταν αυτός που κρατούσε τα ρούχα του δεσπότη στο κανίστρι (μεγάλο αβαθές καλάθι).
Ρε μα εν τέλεια σιόφτανος τούτος…
*σιόφτανος – σιος (νοσιός – σκιά) + φτανός – λεπτή σκιά – μεταφορικά ο ελαφρόμυαλος
Έγλεπε με το ποτό. Όι να γενείς τζαι εσού ππεκρής, σαν τον θκειό σου…
Bekri – τούρκικη λέξη – μεθύστακας
Το σημερινό μας κείμενο θα είναι για το παπουτσόσυκο, ένα φρούτο που μου αρέσει ιδιαίτερα και περιμένω πως και πως το καλοκαίρι για να το φάω!.
Το παπουτσόσυκο, αν και ευδοκιμεί ιδιαίτερα στις περιοχές μας (μεσογειακό κλίμα), μας έρχεται από πολύ μακριά. Συγκεκριμένα από το Μεξικό. Είναι το εθνικό φρούτο της χώρας τους και απεικονίζεται στην σημαία τους. Ο λόγος που βρίσκεται στην σημαία τους το φρούτο, έχει να κάνει με την μυθολογία τους. Σύμφωνα μ’ αυτήν, οι Θεοί διέταξαν τους Αζτέκους, να χτίσουν την πόλη τους εκεί που θα δουν ένα αετό, να σκοτώνει ένα φίδι, που θα βρίσκεται σε μια παπουτσοσυκιά! Εκτός του Μεξικού, το εθνόσημο της Μάλτας από το 1975 μέχρι το 1988 είχε μια παπουτσοσυκιά.
Μεν της το πεις γιόκκα μου τζαι να το κάμει τουτούκκη..
– düdük – τούρκικη λέξη που σημαίνει αυλός, φλογέρα, σφυρίζω